Thuyết người điên (Madman Theory) là một chiến lược chính trị và ngoại giao, trong đó một nhà lãnh đạo cố tình xây dựng hình ảnh mình là người không thể đoán trước, thậm chí là “điên rồ”, để khiến đối thủ e ngại và nhượng bộ trong các cuộc đàm phán hoặc xung đột. Thuật ngữ này được gắn liền với Tổng thống Mỹ Richard Nixon trong Chiến tranh Việt Nam, nhưng trong nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump (2017-2021 và từ 2025 trở đi), thuyết này cũng được áp dụng để giải thích phong cách lãnh đạo và chính sách của ông. Dưới đây là phân tích cách Trump sử dụng “thuyết người điên” trong chính sách của mình, dựa trên các hành động và bối cảnh thực tế.
Trong chính sách của Tổng thống Trump, “thuyết người điên” không phải là một chiến lược được lên kế hoạch kỹ lưỡng như thời Nixon, mà là sự kết hợp giữa tính cách cá nhân (bốc đồng, thích gây sốc) và tư duy kinh doanh (đe dọa để đạt thỏa thuận). Nó mang lại một số thành công ngắn hạn, như áp lực lên đồng minh và đối thủ, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn khi đối thủ không còn sợ hãi hoặc phản ứng thái quá. Trong bối cảnh năm 2025, với các vấn đề như thuế quan 46% hay căng thẳng địa chính trị, Trump có thể tiếp tục sử dụng “thuyết người điên” để khẳng định vị thế của Mỹ, nhưng hiệu quả sẽ phụ thuộc vào việc ông có thể duy trì sự bất ngờ và tránh làm tổn hại lâu dài đến quan hệ quốc tế.
Thuyết người điên trong chính sách của Trump
1. Nguồn gốc và cách áp dụng
- Nixon và tiền lệ: Nixon từng muốn lãnh đạo Bắc Việt tin rằng ông có thể sử dụng vũ khí hạt nhân nếu bị dồn ép, nhằm buộc họ đàm phán hòa bình. Trump, dù không công khai thừa nhận sử dụng “thuyết người điên”, đã thể hiện phong cách tương tự qua sự khó lường trong lời nói và hành động.
- Phong cách Trump: Trump thường xuyên sử dụng các phát ngôn gây sốc, đe dọa mạnh mẽ, và thay đổi lập trường bất ngờ, tạo cảm giác ông là một nhà lãnh đạo không đi theo quy tắc thông thường. Điều này được xem là cách để gây áp lực lên cả đồng minh lẫn đối thủ.
2. Ví dụ cụ thể trong nhiệm kỳ đầu (2017-2021)
- Triều Tiên: Năm 2017, Trump đe dọa sẽ đáp trả Triều Tiên bằng “lửa và thịnh nộ chưa từng thấy” khi nước này thử tên lửa. Ông gọi Kim Jong Un là “Người Tên Lửa” trong bài phát biểu tại Liên Hợp Quốc, nhưng sau đó lại chuyển sang gặp gỡ trực tiếp và ca ngợi mối quan hệ “thư từ tình yêu” với Kim. Sự chuyển đổi từ đe dọa sang hòa hoãn này khiến Triều Tiên và thế giới khó đoán được ý định thực sự của ông.
- Thương mại với Trung Quốc: Trump áp thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc (lên tới 25% trong một số trường hợp), đe dọa leo thang chiến tranh thương mại, nhưng cũng sẵn sàng đàm phán thỏa thuận giai đoạn 1 (2020). Sự khó lường này buộc Trung Quốc phải nhượng bộ một phần, dù không hoàn toàn như Trump mong muốn.
- NATO và đồng minh: Trump từng gọi NATO là “lỗi thời” và đe dọa rút Mỹ khỏi liên minh nếu các nước thành viên không tăng chi tiêu quốc phòng. Kết quả là nhiều nước châu Âu, như Đức, cam kết tăng ngân sách quốc phòng (ví dụ: Đức bổ sung 20.000 quân vào năm 2017 sau áp lực từ Trump).
3. Giả định trong nhiệm kỳ thứ hai (từ 2025)
- Thuế quan 46%: Nếu Trump áp dụng mức thuế quan 46% lên các đối tác thương mại , đây có thể là một nước đi “điên rồ” nhằm gây sốc và buộc các nước như Việt Nam, Trung Quốc, hay EU phải nhượng bộ trong đàm phán thương mại. Tuy nhiên, ông cũng có thể dùng đe dọa này như một chiêu bài để đạt được thỏa thuận mà không thực sự triển khai toàn bộ.
- Xung đột địa chính trị: Trump có thể tiếp tục sử dụng “thuyết người điên” với Nga (về Ukraine) hoặc Trung Quốc (về Đài Loan), bằng cách đưa ra các tuyên bố mạnh mẽ (như đe dọa trừng phạt kinh tế hoặc quân sự) để ngăn chặn hành động của đối thủ, nhưng không nhất thiết phải thực hiện nếu đạt được mục tiêu qua đàm phán.
- Panama, Greenland: Các phát ngôn gần đây (giả định tháng 4/2025) về việc kiểm soát kênh Panama hoặc sáp nhập Greenland có thể là cách Trump thử nghiệm hình ảnh “người điên”, khiến các nước liên quan phải phản ứng và tìm cách thương lượng.
4. Đặc điểm nổi bật
- Không dự đoán được: Trump thường xuyên thay đổi lập trường (ví dụ: từ đe dọa Triều Tiên đến gặp Kim Jong Un), khiến đối thủ không thể xây dựng chiến lược dài hạn dựa trên hành vi của ông.
- Tâm lý áp đảo: Ông sử dụng ngôn từ mạnh mẽ và hành động bất ngờ (như ám sát Tướng Iran Qasem Soleimani năm 2020) để gửi thông điệp rằng ông sẵn sàng vượt qua giới hạn thông thường.
- Kết hợp đe dọa và đàm phán: Không giống Nixon (chủ yếu dựa vào đe dọa hạt nhân), Trump kết hợp “điên rồ” với phong cách doanh nhân, sẵn sàng ngồi vào bàn đàm phán khi đạt được lợi thế.
Hiệu quả và hạn chế
Hiệu quả
- Gây áp lực thành công: Trump đã buộc một số quốc gia nhượng bộ, như Thổ Nhĩ Kỳ thả mục sư Andrew Brunson (2018) sau khi ông đe dọa kinh tế, hay NATO tăng chi tiêu quốc phòng.
- Tạo lợi thế tâm lý: Sự khó lường khiến đối thủ phải cân nhắc kỹ trước khi thách thức Mỹ, đặc biệt trong các vấn đề thương mại và quân sự.
Hạn chế
- Mất hiệu quả khi bị đoán trước: Sau nhiệm kỳ đầu, nhiều lãnh đạo thế giới đã quen với phong cách của Trump. Ví dụ, Iran không nhượng bộ sau vụ Soleimani, mà còn tăng cường đối đầu.
- Gây bất ổn cho đồng minh: Các đồng minh như EU, Nhật Bản, hay Hàn Quốc đôi khi hoang mang, làm suy yếu lòng tin vào Mỹ (ví dụ: Trump đe dọa rút khỏi KORUS FTA với Hàn Quốc).
- Rủi ro leo thang: Nếu đối thủ không tin Trump chỉ “diễn”, mà thực sự phản ứng mạnh (như Triều Tiên thử hạt nhân), tình hình có thể vượt khỏi tầm kiểm soát.
So sánh với Nixon
- Nixon: Tập trung vào đe dọa hạt nhân, mang tính chiến lược rõ ràng, nhưng thất bại trong việc kết thúc nhanh Chiến tranh Việt Nam.
- Trump: Linh hoạt hơn, áp dụng “thuyết người điên” trong cả ngoại giao, thương mại và quân sự, nhưng thiếu sự tính toán sâu xa như Nixon. Phong cách của Trump thiên về bản năng và hiệu ứng tức thời hơn là kế hoạch dài hạn.
Kết luận
Trong chính sách của Tổng thống Trump, “thuyết người điên” không phải là một chiến lược được lên kế hoạch kỹ lưỡng như thời Nixon, mà là sự kết hợp giữa tính cách cá nhân (bốc đồng, thích gây sốc) và tư duy kinh doanh (đe dọa để đạt thỏa thuận). Nó mang lại một số thành công ngắn hạn, như áp lực lên đồng minh và đối thủ, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn khi đối thủ không còn sợ hãi hoặc phản ứng thái quá. Trong bối cảnh năm 2025, với các vấn đề như thuế quan 46% hay căng thẳng địa chính trị, Trump có thể tiếp tục sử dụng “thuyết người điên” để khẳng định vị thế của Mỹ, nhưng hiệu quả sẽ phụ thuộc vào việc ông có thể duy trì sự bất ngờ và tránh làm tổn hại lâu dài đến quan hệ quốc tế.
Hồng Quân – Chuyên viên phân tích tài chính và chứng khoán
ĐT/Zalo/Viber/Face: 0989.928.688
Fanpage: Chứng khoán 24h
Email: chungkhoan24h.index@gmail.com
